Hoewel Nederland in de oorlog, die later de Eerste Wereldoorlog werd genoemd, neutraal blijft, wordt het leger wel in de hoogste staat van paraatheid gebracht. De oorlogsdreiging is zo groot dat militairen massaal worden opgeroepen en overal in Nederland worden ondergebracht, ook in Mariaheide.

Nadat de Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand op 28 juni 1914 wordt doodgeschoten in Sarajevo door de Bosnisch-Servische nationalist Gravilo Princip, ontstaan er grote spanningen in Europa. Het keizerrijk Oostenrijk-Hongarije verklaart al snel de oorlog aan Servië en dat heeft, door alle verbonden tussen landen die al eerder zijn gesloten, een sneeuwbaleffect. Zodoende worden Duitsland, Rusland, Groot-Brittannië en Frankrijk in de oorlog betrokken. Het neutrale België wordt onder de voet gelopen door de strijdende partijen en wordt het toneel van bloedige loopgraafgevechten.

In 1917 raken de Verenigde Staten ook in het conflict betrokken en zo komen duizenden jonge Amerikanen én de Spaanse griep naar Europa. Al eerder heeft de oorlog Italië, Roemenië, Bulgarije en Turkije bereikt.

De Eerste Wereldoorlog kost naar schatting aan ruim 9,5 miljoen militairen en burgers het leven. Daarnaast zijn er 20 miljoen lichamelijk en geestelijk verminkten. 3 Miljoen mensen raken vermist.

Een deel van de 15.000 oorlogsgraven uit de Eerste Wereldoorlog bij Verdun (Noord-Frankrijk).

Ook Nederland voelt in juli 1914 de oplopende spanning. In eerste instantie worden strategische objecten als bruggen, spoorwegen en havens bewaakt. Omdat de oorlogsdreiging steeds groter wordt, kondigt koningin Wilhelmina op 31 juli 1914 een oproepingsbesluit voor ‘alle miliciens en landweermannen’ om zich te melden bij hun garnizoen af. Het oproepingsbesluit wordt via plakkaten en klokgelui bekend gemaakt. Er melden zich 200.000 mannen, in totaal 15 lichtingen. De mobilisatie is begonnen!

Voor het vervoer van de opgeroepen militairen wordt al het spoorwegmaterieel gevorderd door het leger. Ook het personeel van de spoorwegen en de telegraaf - en postkantoren moet zich beschikbaar houden.

Piet van Hek uit Erp en Janus van Hoof in hun uniform.

In Mariaheide wordt eveneens een aantal jonge mannen opgeroepen voor de mobilisatie, onder andere Janus van Hoof, Hannes Heerkens, Bert van Asseldonk en de broers Janus en Willem Donkers.

Een groot deel van de gemobiliseerde militairen wordt naar het zuiden van Nederland gestuurd, omdat daar de grootste kans op een aanval vanuit Duitsland of Frankrijk is. Er zijn niet genoeg kazernes om de opgeroepen militairen te huisvesten, daarom worden deze in kleine groepjes bij burgers ondergebracht. Ook in Mariaheide komen militairen terecht, onder andere bij Toon en Sijn van Asseldonk en bij Graard en Hanneke Donkers. Ook op het naburige Duifhuis worden militairen ingekwartierd.

Ingekwartierde militairen bij Martinus en Maria van der Wijst op Duifhuis.

De inkwartiering van vier ‘Roode Huzaren’, een stafmuziekcorps te paard leidt tot onrust in het gezin van Graard en Hanneke Donkers. Omdat twee van de eigen zonen, Janus en Willem, ook opgeroepen zijn voor de mobilisatie, moet er een knecht worden ingehuurd voor het werk op de boerderij.

Graard en Hanneke Donkers met de ingekwartierde militairen.

Maar dat is nog niet de grootste zorg voor Graard en Hanneke. Ze hebben drie knappe dochters en dat is de militairen ook opgevallen. Dochter Dina krijgt verkering met een ingekwartierde soldaat en dochter Leen brengt het hoofd op hol van de Haagse militair Mutsaers.

Als enige van de vier militairen mag Mutsaers in het zolderkamertje, waar vroeger de meid sliep, in de bedstee slapen. Zijn collega’s moeten op de open zolder boven de slaapkamer van de dochters Donkers slapen. Dat leidt uiteraard tot kwajongensstreken en zo worden eens via een touwtje dat de militairen door de zoldervloer hadden laten zakken, de dekens van de bedden van de dochters opgetild.

Dina, Mart en Leen Donkers in 1920.

Hanneke Donkers heeft veel ontzag voor soldaat Mutsaers, want hij is “een nette jongen en een goed katholiek”. Bij zijn mede-soldaten is hij echter een stuk minder populair, omdat hij erg verwaand is.

Mutsaers wordt hopeloos verliefd op Leen Donkers en omdat zij in Lierop een opleiding Moderne Huishoudkunde heeft gevolgd, koopt hij voor haar een zinken weckketel met glazen potten. Dat maakt geen indruk op Leen, die liever ‘gewone jongens’ ziet.

Mutsaers laat zich niet uit het veld slaan en slooft zich nog meer uit voor Leen en haar ouders. Hij laat levensgrote portretten van Graard en Hanneke maken en brengt met zijn deftige Haagse familie een bezoek aan de boerderij. Later geeft hij een portretfoto van zichzelf af bij de familie Donkers. Die belandt tot zijn teleurstelling onderin een la, waarna hij een ingelijste foto van zichzelf bezorgt zodat die gemakkelijk kan worden opgehangen.

Nadat Mutsaers tot wachtmeester is bevorderd, volgt hij in Soesterberg de opleiding tot vliegenier of ‘aviateur’. Al na enkele lessen weet hij met zijn vliegtuig de boerderij van Donkers weer te vinden. Een keer landt hij zelfs om een praatje met Leen, die aardappelen aan het rapen is, te maken. Als hij weer wil opstijgen gaat het echter mis en raakt de staart van het vliegtuig een boomtop. De vliegeniers moeten een noodlanding maken op de hei bij Erp waarbij het vliegtuig geheel vernield wordt, maar zelf brengen ze het er zonder kleerscheuren vanaf.

Een krantenberichtje uit De Courant van 24 september 1919.

Aviateur Mutsaers is later nog eens in Mariaheide geland voor een vliegdemonstratie. Op een foto staat hij in vol ornaat tussen de Heise mensen, maar met Leen Donkers is het nooit wat geworden.

Mutsaers en een andere vliegenier tussen de toeschouwers van een vliegdemonstratie.

Na enige tijd blijkt het inkwartieren van militairen bij burgers toch niet zo praktisch: als een officier zijn compagnie onverwachts wil verzamelen, dan moet de ordonnans op de fiets het hele dorp door om iedereen op te halen. De militairen worden vervolgens in fabrieken, scholen en stallen ondergebracht. Als blijkt dat de mobilisatie lang gaat duren, worden houten barakken gebouwd om de soldaten te huisvesten.

Ingekwartierde militairen bij Toon en Sijn van Asseldonk.

De mobilisatie eindigt op 12 november 1918, een dag nadat Duitsland tot een wapenstilstand wordt gedwongen. Ruim de helft van de gemobiliseerde militairen mag naar huis. De andere helft wordt ingezet voor de grensbewaking of gaat terug naar de kazerne.

Op 28 juni 1919 wordt de Vrede van Versailles getekend, die de kiem legt voor de volgende wereldoorlog, die ook Mariaheide zal bereiken.